Eén van de thema’s die mij als psychotherapeut bezig houd is het item ‘veerkracht’. Het vervult twee belangrijke functies in het behouden van ons mentaal welbevinden. Ten eerste is het een buffer tegen stressoren en moeilijke ervaringen. Ten tweede zorgt veerkracht voor herstel van je mentaal welbevinden wanneer dit een deuk krijgt: het zorgt dat je kunt ‘terugveren’ na tegenslagen.

Vandaag bezoeken we  de wijk Comuna 13 in Medellín onder begeleiding van de Engelssprekende Colombiaanse gids Arturo. Wijk Comuna 13 is rijk aan historie en op dit moment nog niet veilig om als toerist rond te lopen. We starten met een kleine groep van 6 personen in metrostation Noord en stappen vervolgens in de kabelbaan naar boven. Nog geen 20 jaar geleden was deze buurt één van de meest gevaarlijke criminele buurten ter wereld. Ieder jaar werden er rond de 4000 moorden gepleegd. Nu is het voornamelijk een gevaarlijke plek voor toeristen vanwege de zakkenrollers, die het vooral voorzien hebben op je mobiel.

Comuna 13 is een overbevolkte wijk gebouwd op de berghellingen van Medellín. De straatarme mensen wonen hutje mutje in op elkaar gebouwde huizen. Vanuit de kabelbaan weet je niet wat je ziet! Omdat het bijna ontoegankelijk voor de politie was en dichtbij de snelweg San Juan besloot Pablo Escobar toendertijd de hele wijk over te nemen om uit zicht zijn “drugskartel” te kunnen leiden.

Na de dood van Pablo Escobar in 1993 ontstond pas echt het geweld. Guerrilla’s, paramilitairen en combo’s (lokale straatbendes) wilden allemaal de macht en overal waren onzichtbare grenzen, ging je erover heen dan was je of vrij of dood. De regering sloot een deal met de paramilitairen om de guerrilla te stoppen (Operatie Orion) en gingen in 2002 samen Comuna 13 in op zoek naar FARC- en ELN-leden. Met als gevolg honderden burgers gedood en vermist. De paramilitairen werden vervolgens beloond en vrijgelaten in Comuna 13, waarna de drugshandel, afpersing en ontvoeringen gewoon door gingen. In 2008 grepen de combo’s de macht met veel bloedvergieten met uiteindelijk een wapenstilstand in 2013.

Sinds de inval van de regering van een paar dagen dagen in 2013, waar vele drugsbendeleden werden vermoord  en opgepakt is er veel veranderd in wijk 13. Er werden kabelbanen aangelegd om er voor te zorgen dat de inwoners van de sloppenwijken zonder overvallen te worden naar het centrum konden komen. Elk gezin ontving rode bakstenen om een eigen huis te bouwen. Mensen werden gestimuleerd een opleiding te volgen. In de vrouwengevangenis kwam een opleiding ‘techniek’. De bewoners kregen gratis toegang tot de vele nieuw ingerichte bibliotheken.

Op vele plekken in de metrostations staan tenten, waar goed opgeleide psychologen gratis therapie geven. Het intergenerationeel trauma in gezinnen is niet van de lucht. Waar het eerst van letterlijk levensbelang was om zoveel mogelijk onzichtbaar te blijven, durven de jongeren nu weer op zoek te gaan naar hun eigen identiteit.

Op veel duistere plekken, waar voorheen drugs werd gedeald kregen jongeren verf om graffiti en muurschilderingen te maken. Hiphop en streetdance werden populair. Middels rapteksten kwamen jongeren in verzet tegen de misdaad. Steeds meer ouders stimuleerden hun kinderen om niet meer voor het vlugge geld/drugs/misdaad te gaan, maar een opleiding in toerisme of techniek te volgen. De binnenplaatsen met kogels doorzeefde muren zijn inmiddels veranderd in de meest kleurrijke muurschilderingen met berichten van hoop en veerkracht.

In de hoofdstraat van wijk 13 kwamen winkeltjes voor de toeristen en naast de kabelbanen kwamen ook ellenlange roltrappen om de bewoners hoog op de berg  uit te nodigen om op een eenvoudige en veilige wijze naar beneden te komen. De huidige linkse president werkt een soort van samen met de paramilitairen. Dat klinkt voor ons als westerlingen mogelijk vreemd. Maar deze groep militairen zorgen, ondanks dat zij bij de gevestigde ondernemers onder dwang om geld vragen, voor een veilig klimaat in de steden en dorpen. Toeristen zijn inmiddels zeer belangrijk voor Colombia en hebben volgens de bewoners dus niets te vrezen, behalve dan de zakkenrollers.

We kijken echt onze ogen uit en zijn erg onder de indruk hoe een zeer onveilige stad in zo een korte tijd zo een positieve verandering kon ondergaan. We staan stil bij één van de gigantische prachtige muurschilderingen. Een olifant (symbool voor geheugen) die richting de hoge kale bergtop kijkt, mogelijk het massagraf. Onze gids Arturo geeft aan dat daar 14 dagen geleden de resten van 3 lijken zijn gevonden en de linkse regering er mogelijk open voor staat dat er verder gezocht mag worden naar de vele overleden vaders, zonen en broers, zodat hun geliefden na jaren eindelijk echt afscheid kunnen nemen.

We laten de groep achter om samen Plaza Botera te bezoeken. De wereldberoemde kunstenaar Fernando Botera, geboren in Medellín, heeft daar 22 levensgrote sculpturen geschonken, zodat alle inwoners van Medellín ze gratis kunnen bewonderen. Zo draagt ieder één steentje bij om Medellín weer bewoonbaar te maken. We lopen terug naar onze logeerplek. Op de hoek van de straat staat het vol mensen. Wat is daar te zien? Een paar van rond de 50 jaar dansen vol passie de Tango. De man heeft maar één been en draait vol vuur zo sierlijk als het maar kan rond zijn ouderwetse houten kruk onder zijn oksel. Hoezo veerkracht? Ondanks de positieve veranderingen worden we ook geconfronteerd  met veel schrijnende momenten. Zo ligt er in het midden tussen de gigantische sculpturen op Plaza Botera een jonge blote man in enkel zijn onderbroek te slapen. Een ieder loopt langs, zelfs de politie, en doen alsof dat de gewoonste zaak van de wereld is. Bij het zien voelen we ons onmachtig, wat moet je dan doen?